EFEZ - PERŁA STAROŻYTNOŚCI

luty 10, 2025 o godzinie 11:01 , Brak komentarzy

Efez, jedno z najważniejszych miast starożytnego świata, znajduje się na zachodnim wybrzeżu dzisiejszej Turcji, w pobliżu Morza Egejskiego. Jego historia sięga tysięcy lat wstecz, a jego zabytki są świadectwem bogatej przeszłości i wielkiego znaczenia, jakie miasto miało w antyku. Efez był nie tylko centrum handlowym i kulturalnym, ale także religijnym, czego dowodem jest jeden z siedmiu cudów świata starożytnego – świątynia Artemidy.

Historia Efezu

Historia Efezu rozpoczyna się w epoce brązu, kiedy miasto było zamieszkane przez Hetytów i Luwijczyków. W VIII wieku p.n.e. zostało zasiedlone przez Greków z Jonii, którzy uczynili je jednym z najważniejszych miast regionu. W kolejnych wiekach Efez rozwijał się pod wpływami perskimi, a następnie został wcielony do imperium Aleksandra Wielkiego w IV wieku p.n.e. Po śmierci Aleksandra, miasto przeszło pod panowanie dynastii Seleucydów, a później Pergamończyków, zanim w 133 r. p.n.e. stało się częścią Republiki Rzymskiej.

Pod panowaniem rzymskim Efez przeżywał swój złoty wiek, stając się jednym z najważniejszych miast Imperium Rzymskiego w Azji Mniejszej. Było to jedno z najludniejszych miast starożytności, a jego bogactwo widoczne było w licznych monumentalnych budowlach. W Efezie żył i nauczał także św. Paweł, co sprawia, że miasto odegrało istotną rolę w historii chrześcijaństwa. W okresie bizantyjskim Efez stopniowo tracił na znaczeniu, a jego mieszkańcy przenieśli się do pobliskiego Ayasoluk, dzisiejszego Selçuku. Ostatecznie, w średniowieczu miasto zostało opuszczone.

Święty Paweł w Efezie

Według Dziejów Apostolskich, Święty Paweł przybył do Efezu podczas swojej drugiej podróży misyjnej, ale nie zatrzymał się tam na długo. Właściwą działalność rozpoczął w czasie trzeciej podróży misyjnej, kiedy spędził w Efezie około trzech lat (ok. 53-56 r. n.e.). Jego nauczanie w tym wielkim ośrodku handlowym i kulturalnym miało ogromny wpływ na miejscową społeczność, zarówno Żydów, jak i pogan. Paweł najpierw nauczał w synagodze, próbując przekonać Żydów do przyjęcia chrześcijaństwa. Gdy spotkał się z oporem, przeniósł swoją działalność do szkoły Tyrannosa, gdzie przez dwa lata głosił Ewangelię. Dzięki temu chrześcijaństwo zaczęło się szerzyć nie tylko w samym Efezie, ale i w całej Azji Mniejszej.

Konflikt z kultem Artemidy

Efez był znanym ośrodkiem kultu bogini Artemidy, której słynna świątynia była jednym z siedmiu cudów świata starożytnego. Głoszenie Pawła o jednym Bogu i odrzucenie kultu pogańskich bóstw wywołało sprzeciw miejscowych rzemieślników, zwłaszcza Demetriusza – złotnika, który wyrabiał srebrne figurki Artemidy. Obawiając się, że chrześcijaństwo zagrozi ich dochodom i kultowi bogini, wzniecili zamieszki w mieście. Tłum zgromadził się w Wielkim Teatrze Efezu, krzycząc przez dwie godziny: „Wielka jest Artemida Efeska!”. Ostatecznie sytuację uspokoił miejscowy urzędnik, który przekonał tłum do rozejścia się, a Paweł opuścił miasto.

List do Efezjan

Chociaż Święty Paweł opuścił Efez, utrzymywał kontakt z tamtejszą wspólnotą chrześcijańską. Według Tradycji napisał do niej List do Efezjan, który stanowi jedno z najważniejszych pism Nowego Testamentu. List ten porusza kwestie jedności Kościoła, roli Chrystusa oraz chrześcijańskiego życia w wierze. Obecnie powszechnie uważa się, że autorem tego listu nie był bezpośrednio sam Apostoł Narodów.

Maryja w Efezie

Według chrześcijańskiej tradycji, Efez był miejscem, do którego przeniosła się Maryja, Matka Jezusa, pod opieką św. Jana Ewangelisty. Istnieje przekonanie, że spędziła tam ostatnie lata swojego życia, a jej grób znajduje się w pobliżu miasta, na Wzgórzu Słowików (Meryem Ana). Choć brak jednoznacznych dowodów historycznych, wielu pielgrzymów i wiernych uważa to miejsce za święte.

Dom Maryi

Tradycja dotycząca obecności Maryi w Efezie opiera się na przekazach wczesnochrześcijańskich oraz wizjach bł. Anny Katarzyny Emmerich, niemieckiej mistyczki z XIX wieku. Według jej objawień, apostoł Jan zabrał Maryję do Efezu, aby uchronić ją przed prześladowaniami. Tam miała zamieszkać w niewielkim kamiennym domu na wzgórzu, gdzie prowadziła życie w modlitwie i spokoju aż do swojej śmierci.

W 1891 roku ekspedycja prowadzona przez księży lazarystów odkryła ruiny budowli, które uznano za pozostałości Domu Maryi. Wkrótce miejsce to stało się celem pielgrzymek, a papież Pius XII w 1951 roku uznał je za miejsce święte. W kolejnych latach odwiedzili je także papieże Paweł VI, Jan Paweł II i Benedykt XVI, podkreślając jego duchowe znaczenie dla chrześcijaństwa.

Grób Maryi w Efezie

Pomimo popularności tradycji związanej z Domem Maryi w Efezie, kwestia jej grobu pozostaje otwarta. W chrześcijaństwie istnieją dwie główne tradycje dotyczące miejsca spoczynku Matki Bożej – jedną z nich jest Efez, a drugą Jerozolima. Kościół katolicki nie wydał oficjalnego stanowiska w tej sprawie, jednak w wielu źródłach wczesnochrześcijańskich pojawiają się wzmianki o śmierci Maryi w Efezie.

Według niektórych przekazów, Maryja nie została pochowana w sposób tradycyjny, lecz jej ciało zostało wzięte do nieba – wydarzenie to znane jest jako Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Inni twierdzą, że jej grób znajdował się w pobliżu jej domu, jednak nie zachowały się żadne jednoznaczne dowody archeologiczne potwierdzające tę hipotezę.

Znaczenie miejsca dla pielgrzymów

Dom i grób Maryi w Efezie przyciągają tysiące pielgrzymów rocznie, zarówno chrześcijan, jak i muzułmanów, dla których Maryja również jest postacią świętą. Każdego roku 15 sierpnia, w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, odbywają się tam uroczyste nabożeństwa.

Pomimo braku jednoznacznych dowodów historycznych, kult Maryi w Efezie jest żywy i podtrzymywany przez wiernych, którzy odwiedzają to miejsce w poszukiwaniu duchowego wsparcia i refleksji. Miejsce to stanowi ważny punkt na mapie chrześcijańskich pielgrzymek i pozostaje symbolem bliskości Maryi z wczesnym Kościołem oraz jej obecności w historii ludzkości.

Najważniejsze zabytki Efezu

Efez jest obecnie jednym z najlepiej zachowanych starożytnych miast na świecie. Do jego najważniejszych zabytków należą:

Świątynia Artemidy

Jednym z najważniejszych i najbardziej znanych zabytków Efezu była świątynia Artemidy, uznawana za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego. Pierwsza wersja świątyni powstała około VII wieku p.n.e., lecz została zniszczona i odbudowana w IV wieku p.n.e. Świątynia przyciągała pielgrzymów z całego świata starożytnego, jednak została ostatecznie zniszczona przez Gotów w III wieku n.e.

Biblioteka Celsusa

Jednym z najlepiej zachowanych budynków w Efezie jest Biblioteka Celsusa, wzniesiona w II wieku n.e. jako mauzoleum dla Tyberiusza Juliusza Celsusa Polemeana, rzymskiego gubernatora Azji. Biblioteka mogła pomieścić około 12 tysięcy zwojów i była jedną z największych bibliotek starożytnego świata.

Wielki Teatr

Wielki Teatr w Efezie to jedna z największych budowli tego typu w starożytności. Powstał w okresie hellenistycznym, ale został rozbudowany przez Rzymian. Teatr mógł pomieścić około 25 tysięcy widzów i służył zarówno do przedstawień teatralnych, jak i zgromadzeń publicznych.

Ulica Kuretów i Brama Herkulesa

Jedna z głównych ulic Efezu, Ulica Kuretów, prowadziła od Bramy Herkulesa do Biblioteki Celsusa. Znajdowały się przy niej liczne posągi, świątynie oraz łaźnie. Była to jedna z najbardziej reprezentacyjnych części miasta.

Świątynia Domicjana

Świątynia ta była jednym z pierwszych rzymskich sanktuariów poświęconych cesarzowi w Azji Mniejszej. Wzniesiona na cześć cesarza Domicjana w I wieku n.e., świadczy o lojalności Efezu wobec Rzymu.

Domy na Wzgórzu

Luksusowe rezydencje rzymskich elit, znane jako Domy na Wzgórzu, dostarczają wielu informacji o życiu bogatych mieszkańców miasta. Zdobione były mozaikami i freskami, a ich zaawansowany system ogrzewania podłogowego świadczy o wysokim standardzie życia w starożytnym Efezie.

Bazylika św. Jana

Bazylika św. Jana znajduje się w pobliżu ruin Efezu, na wzgórzu Ayasoluk. Została wzniesiona w VI wieku przez cesarza Justyniana i według tradycji chrześcijańskiej jest miejscem pochówku św. Jana Ewangelisty.

Znaczenie Efezu dla współczesności

Obecnie Efez jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc archeologicznych na świecie. Ruiny miasta zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 2015 roku, a ich wyjątkowe piękno i historyczne znaczenie przyciągają rocznie setki tysięcy turystów. Efez stanowi unikalne świadectwo bogatej historii regionu i pozwala odwiedzającym cofnąć się w czasie, aby zobaczyć, jak wyglądało życie w starożytności. Oprócz turystyki, badania archeologiczne w Efezie nadal dostarczają nowych odkryć, wzbogacając wiedzę o starożytnym świecie. Miasto pozostaje nie tylko symbolem dawnej potęgi i bogactwa, ale także miejscem, w którym kultura, religia i historia splatają się w niezwykły sposób.

Breve

Efez to jedno z najważniejszych miast starożytnego świata, którego zabytki i historia nadal fascynują ludzi na całym świecie. Jego wspaniała architektura, znaczenie religijne i polityczne oraz rola w rozwoju cywilizacji greckiej, rzymskiej i chrześcijańskiej czynią je miejscem o wyjątkowym dziedzictwie. Dzięki staraniom archeologów i konserwatorów Efez pozostaje perłą przeszłości, która inspiruje kolejne pokolenia.